Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği ve Piyasaya Gelen Yenilikler
Toplayıcılık faaliyeti ilk olarak, 22.12.2022 tarihinde 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda yapılan değişikliklerle birlikte Türk hukuk sistemine yeni bir elektrik piyasası faaliyeti olarak giriş yapmıştır. Mayıs 2024’te ise Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği (“Yönetmelik”) taslağı ile ilgili görüşler toplanmış ve nihayet Yönetmelik 17 Aralık 2024 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır, yürürlük tarihi ise 01.01.2025 olarak belirlenmiştir.
Toplayıcılık faaliyetini Türk mevzuatı kapsamında çok öz olarak “bir veya birden fazla şebeke kullanıcısının (üreticilerin ve tüketicilerin) tüketimlerinin veya üretimlerinin birleştirilerek işletilmesi” olarak tanımlayabiliriz. Yönetmelik’e göre ise Toplayıcılık, “toplayıcı tarafından bir veya birden fazla şebeke kullanıcısının üretim ve/veya tüketimlerinin birleştirilerek işletilmesi kapsamında gerçekleştirilen piyasa faaliyeti”dir.
Toplayıcı ise, “bir veya birden fazla şebeke kullanıcısı ile söz konusu şebeke kullanıcıları adına elektrik piyasasında toplayıcılık faaliyeti yürütmek üzere anlaşma imzalamış olan toplayıcı lisansı veya lisansına derç edilmek kaydıyla tedarik lisansı sahibi tüzel kişiyi” ifade etmektedir.
Yönetmelik 1 Ocak 2025 tarihi itibariyle yürürlüğe girecektir. Toplayıcı Lisansı başvuruları ise 1 Temmuz 2024’te başlamıştır.
Yönetmelik ile birlikte Toplayıcı Lisansı sahibi kişiler;
- Portföyünde yer alan şebeke kullanıcılarının üretim ve/ veya tüketim programlarını yönetme,
- Portföyünde yer alan serbest tüketiciler için elektrik enerjisi ve/veya kapasitesi ticareti yapabilme,
- Portföyünde yer alan şebeke kullanıcılarının elektrik enerjisi ve/veya kapasitesinin alınıp satılmasına ilişkin piyasa işlemlerini yürütme ve yan hizmet anlaşmaları kapsamında yan hizmetlere ilişkin tedarik süreçlerine katılım haklarına sahip olacaktır.
Yine Yönetmelik’e göre söz konusu lisans sahiplerinin en önemli yükümlülükleri;
- Elektrik piyasasında toptan satış faaliyetinde bulunamama,
- Portföylerinde yer alan şebeke kullanıcıları adına teminat ve dengesizlik de dahil olmak üzere, piyasa işlemlerine ilişkin ilgili mevzuat kapsamındaki tüm yükümlülüklerin yerine getirilmesinden sorumlu olma,
- Yan hizmetler piyasasında faaliyet gösterecek toplayıcılar açısından, yan hizmetler kapsamında gerekli belgelendirilmelerin yapılması, yan hizmetlerin sağlanması, izlenmesi, kontrolü, incelenmesi ve bu kapsamda yapılacak ödemelerin gerçekleştirilmesi ile taraflara uygulanacak yaptırımlar ve diğer hususlara ilişkin hükümlere uymakla yükümlü olma,
- Aktif elektrik enerjisi arz ve talebinin dengelenmesi ile dengeleme mekanizmasına katılım ve uzlaştırmaya işlemleri sonucu oluşan alacak ve borçlarının mali açıdan uzlaştırılması ile diğer hususlara ilişkin hükümlere uyma olarak sıralanabilir.
Bu Yönetmelik’in işleyişi ile aslında enerji piyasasındaki en önemli kavramlardan biri olan ‘’talep tarafı katılımı’’ vurgulanmaktadır. Talep tarafı katılımı, sistem işletmecisinin talimatı ile toplayıcıların portföyünde yer alan tüketicilerin tüketimlerini azaltması ile gerçekleştirilecek yönetimi ifade etmektedir. Talep tarafı katılımı ile yani toplayıcılık faaliyeti ile farkındalık seviyesi ve tüketici katılımı arttırılmış olacak ve bu da talep kısmında bir esneklik sağlamış olacaktır. Talep (tüketim) esnekliğine sahip tüketiciler piyasanın bir toplayıcı oyuncusu altında konumlanarak şebeke dengesinde aktif bir rol oynayabilecektir. Öte yandan toplayıcı lisansı sahibi tüzel kişiler ile tedarik lisansına toplayıcılık faaliyeti derç edilen tüzel kişiler, dengeden sorumlu grubun üyesi ya da grubun tarafı olamayacaktır.
Toplayıcılık faaliyeti ile birlikte, elektrik piyasasında hem ticari hem de fiziksel dengelemenin dengeden sorumlu gruplardan çok toplayıcılar üzerinden gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Bu husus, mevzuatta yapılan değişiklikle de desteklenmektedir. Şöyle ki dengeden sorumlu grup altındaki bir katılımcının tekil dengesizlik oranının %10 ve üstünde olması durumunda aşkın kısım dengeden sorumlu grubun faydalarından mahrum kalacaktır. Öte yandan dengeden sorumlu grubun bozulması ile birlikte ortaya çıkacak bu bireyselliğin şirketlere ciddi maliyetler getireceği de düşünülmektedir.
Yönetmelikte Portföy Yapısı Nasıl Kurgulanmıştır?
Elektrik Piyasası Lisanssız Üretim Yönetmeliği kapsamında 10 yıllık alım garantisini doldurmamış lisanssız gerçek ve tüzel kişiler Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği’nin kapsamında “Toplayıcı” olarak yer alamayacaktır. Ezcümle Toplayıcı, dağıtım veya iletim şebekesine bağlı olan ve 10 yıllık alım garantisini doldurmuş olan lisanssız elektrik üretim tesislerini, ihtiyaç fazlası enerjisini yönetmek üzere kendi portföyünde toplayabilecektir. Toplayıcı, toplayıcılık faaliyeti kapsamında yapacağı piyasa faaliyetleri için ilgili şebeke kullanıcıları ile toplayıcılık hizmeti anlaşması imzalar. Toplayıcı, portföyünde üretim ve tüketim tesisleri ile depolama tesislerine ayrı ayrı veya birlikte yer verebilir ancak toplayıcı portföyünde üretim tesisleri yer alması halinde söz konusu lisanslı ve lisanssız elektrik üretim tesislerinin toplam elektriksel kurulu gücü en fazla 2.000 MW ile sınırlandırılmıştır. Toplayıcının portföyüne alabileceği lisanslı üretim tesislerinin en yüksek kurulu gücü ise 100 MW olabilecektir. Bununla birlikte portföydeki lisanssız üretim tesisleri için herhangi bir kurulu güç limiti uygulanmayacaktır. Herhangi bir toplayıcının portföyüne dahil edilen tüketim tesislerinin elektrik ve kapasite tedariki sadece ilgili toplayıcı tarafından gerçekleştirilecektir. Bahse konu tesislerin daha önce yapmış olduğu tedarik sözleşmeleri ise sona erecektir.
Bu değişikliğin getirdiği en önemli yeniliklerden biri de lisanssız üreticilerin halihazırda portföyünde oldukları görevli tedarik şirketlerinin yönetiminde iken değişiklik sayesinde piyasaya bizzat erişimlerinin sağlanmış olacağıdır.
Son olarak, söz konusu Yönetmelik ile lisanssız üretim kapsamındaki ihtiyaç fazlası enerjinin toplayıcı üzerinden piyasaya arzı da mümkün hale gelmektedir. İhtiyaç fazlası enerjinin değerlendirilmesi ve söz konusu enerjiye ilişkin lisanssız elektrik üretim tesisi sahibi gerçek veya tüzel kişiye yapılacak olan ödemelerden toplayıcılık faaliyeti gösteren piyasa katılımcısı sorumlu olacak ve mahsuplaşmaya ilişkin fiyat ve işlemler aynı şekilde uygulanmaya devam edecektir.
Toplayıcılık faaliyetinde bulunacak gerçek ve tüzel kişilerin herhangi bir operasyonel ve finansal uyumsuzluk ile karşılaşmamaları için toplayıcılık lisansını detaylı olarak öğrenmeleri ve süreçlerini bu doğrultuda güncellemeleri önerilmektedir.
Yönetmelik’in tam metnine buradan ulaşabilirsiniz.