Anayasa Mahkemesi, 24 Eylül 2024 tarihinde verdiği iptal kararıyla Pasaport Kanunu madde 22’de yer alan ve memleketten ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığı tarafından tespit edilen kişilerin pasaport veya pasaport yerine geçen vesika almasına engel olan düzenlemeyi iptal etti.
İptal kararından önce kişilerin pasaport veya vesika almasının yasak olduğu haller madde kapsamında şu şekilde ifade edilmekteydi:
Pasaport Kanunu Madde 22/1 – Yurt dışına çıkmaları; mahkemelerce yasaklananlara, memleketten ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere ve terör örgütlerine aidiyeti, iltisakı veya irtibatı belirlenen yurtdışındaki her türlü eğitim, öğretim ve sağlık kuruluşları ile vakıf, dernek veya şirketlerin kurucu ve yöneticisi olduğu veya bu yerlerde çalıştığı İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere (…) pasaport veya seyahat vesikası verilmez. Ancak, yabancı memleketlere gitmeleri mahkemelerce yasaklananlar dışında kalanlara, zaruri hallerde Cumhurbaşkanının onayı ile pasaport veya pasaport yerine geçen seyahat vesikası verilebilir.
Anayasa Mahkemesi, iptal gerekçelerini “Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması” (Anayasa madde 13) ve “Yerleşme ve seyahat hürriyeti” (Anayasa madde 23) düzenlemelerinin ihlaline dayandırdı. Mahkeme, iptal kararında özetle;
- Anayasa’nın 13. maddesinin temel hak ve hürriyetlerin özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabileceği, bu sınırlamaların Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacağı,
- Yurt dışına çıkma özgürlüğüne sınırlama getiren düzenlemelerin temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasını düzenleyen Anayasa’nın 13. maddesi gereğince Anayasa’nın sözüne ve Anayasa’da öngörülen sınırlama sebeplerine uygun olması gerektiği,
- Anayasa’nın 23. maddesinde yer aldığı üzere vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyetinin ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabileceği,
- Yurt dışına çıkma özgürlüğünün ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle sınırlanabileceği ve hâkim kararı güvencesine bağlandığı gözetildiğinde İçişleri Bakanlığı’na verilen yetkinin Anayasa’da belirtilen sınırlama sebeplerine bağlanan hâkim kararı güvencesini ihlal ettiği
Gerekçelerine yer verdi.
Pasaport Kanunu’ndaki ilgili düzenleme, kişilerin yurt dışına çıkma özgürlüğünü düzenleyen yerleşme ve seyahat hürriyeti (Anayasa madde 23) ile Anayasa’nın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine uygun olmadığı (Anayasam madde 13) gerekçeleriyle iptal edilse de iptal edilen düzenlemenin devamında yer alan “terör örgütlerine aidiyeti, iltisakı veya irtibatı belirlenen yurtdışındaki her türlü eğitim, öğretim ve sağlık kuruluşları ile vakıf, dernek veya şirketlerin kurucu ve yöneticisi olduğu veya bu yerlerde çalıştığı İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere (…) pasaport veya seyahat vesikası verilmez” ifadesi, kişilerin seyahat özgürlüğünün idarelerce hala engellenebildiğini göstermektedir. Anayasa Mahkemesi’nin maddenin devamındaki bu ifadeyi de iptal edebilmesi için veya en azından iptaline dair yargılama yapabilmesi için söz konusu düzenlemenin itiraz yolu ile norm denetimine taşınması gerekir. Bunun için maddenin uygulanmasını konu edinen bir davada maddenin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tarafların norm denetimi talebinde bulunması yahut hakimin bunu resen gözetmesi gerektiğini düşünüyoruz.
Anayasa Mahkemesi kararına buradan ulaşabilirsiniz.