İşçilik alacaklarının belirsizliğe ve tartışmaya en açık kalemlerinden biri fazla çalışma alacağıdır. Doğru bir bordrolama süreci yürütülmesi, işverenin ispat yükünü oldukça kolaylaştırırken bunun yanında iş yeri kayıtları, mesai çizelgeleri, iş yeri duyuruları, kartla takip sistemi gibi deliller ve tabi ki tanık anlatımları fazla çalışmanın ispatında rol oynamaktadır.
İşçinin iddialarına ve somut olaya göre kimi zaman imzalı bordrolar dahi fazla mesainin ispatında tek başına yeterli olmayacaktır. Fazla çalışmanın sembolik olarak gösterildiği ya da aylık ücretin fazla çalışma gibi gösterildiği örneklerde hakimin durumu araştırması gerekir ve bir bordro hilesi olduğunu tespit etmesi durumunda artık imzalı bordrolar da tek başına dikkate alınamaz.
Olası bir uyuşmazlığın çözümü ve tarafların iddiasını ispat etmesi noktasında Yargıtay’ın fazla çalışma hesabındaki tutumunu anlamak, bu açıdan önemlidir. Yargıtay, fazla mesaiye ilişkin güncelliğini koruyan içtihatlarında aşağıdaki gibi görüş ve kararlara yer vermiştir:
Fazla Çalışmada İspat Yükü
Fazla mesai ve ulusal bayram genel tatil çalışması yaptığını ispat yükü işçiye, çalışma olgusunun ispatlanması halinde ücretlerinin ödendiğini ispat yükü ise işverene düşmektedir. Y7HD 2015/6631E. 2016/6182K.
Fazla Çalışmada Tanıklık Edebilecek Kişiler
Davacının; dinlenen tanıkların davacı ile aynı Belediye bünyesinde, özellikle de; aynı meslek ve aynı çalışma düzeninde çalışmalarının olup olmadığının belirlenmesi ve işbu tanıkların hizmet sürelerinin davacı ile aynı dönemi kapsayıp kapsamadığı da davacının taleplerinin ispatı noktasında önem arz etmektedir. Bu durumda yukarıda belirtilen yapılması gerekli araştırmaların yanında yine; tanıkların davacı ile birlikte çalıştıkları süreler ile bağlı kalınmak suretiyle davacının fazla çalışma alacağı konusunda bir değerlendirme yapılarak karar verilmelidir. Zira tanıklar ancak kendi çalışma dönemlerindeki çalışma düzeni ile ilgili bilgi sahibi olabilirler ve tanıklıklarına ancak kendi çalışma dönemleri ile sınırlı olarak itibar edilebilir. Y22HD 2017/18319E. 2018/27205K.
Somut olayda; dosyaya ibraz edilen bilirkişi raporunda tanıkların beyanları göz önüne alınarak fazla mesai ücreti hesaplandığı belirtilmiştir. Ancak beyanı hükme esas alınan davacı tanıklarından tanık …’in işverene karşı açtığı aynı nitelikte davası olup husumetli tanık beyanı ile sonuca gidilmesi hatalıdır. Ne var ki; davacı tanıklarından … komşu iş yerinde çalıştığını beyan etmekte olup komşu iş yeri tanığının beyanı incelendiğinde davacının çalıştığı iş yerinin çalışma düzenini bilebilecek durumda olduğu 1993 yılından beri komşu iş yeri sahibi olduğunu, pazar günü hariç haftanın 6 günü saat 08.00-20.00 saatleri arasında işyerinin açık olduğunu, davacının arazide çalıştığını ancak sabah iş yerine gelip akşamda yine iş yerine gelip iş çıkışlarını işyerinden yaptıklarını ifade etmiş, davacı tanıklarından …’ın beyanı uyarınca davalı iş yerinde 3 ay süresince staj yaptığı anlaşılmaktadır. Fazla mesai hususunda davacının çalışma düzeni hakkında bilgi sahibi olduğu anlaşılan komşu iş yeri tanığı … ile tanık …’ın beyanı (çalışma süresi ile sınırlı olmak üzere) değerlendirilerek sonucuna göre karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir. Y22HD 2016/2119E. 2019/2131K.
İşveren aleyhine dava açan kişiler davacı tanığı olarak dinlenmiş ise davacı ile tanıklar arasında menfaat birlikteliği olduğu için bunların tanıklıklarına kural olarak itibar edilmemesi, birbirlerine tanıklık eden kişilerin beyanlarına ihtiyatla yaklaşılması, bu tanıkların beyanlarının diğer yan delillerle birlikte değerlendirilerek sonuca gidilmesi gerekir. YHGK 2016/2299E. 2019/798K.
Fazla Çalışmanın Nasıl Hesaplanacağı ve Bordroların Rolü
Fiili bir olgu söz konusu olduğundan kural olarak işçi, fazla çalışma yaptığını her türlü delille ispat edebilir. Fazla çalışmanın ispatı konusunda iş yeri kayıtları, özellikle iş yerine giriş çıkışı gösteren belgeler, iş yeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın bu tür yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların dinletmiş oldukları tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır. HGK 2018/938E. 2021/1200K.
Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. Ücret bordrolarına ilişkin kurallar burada da geçerlidir. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayılır. Fazla çalışmanın ispatı konusunda iş yeri kayıtları, özellikle iş yerine giriş çıkışı gösteren belgeler, iş yeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır. Y9HD 2019/620E. 2021/2639K.
İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille yapılabilir. Bordroların imzalı ve ihtirazi kayıtsız olması durumunda, işçinin bordroda belirtilenden daha fazla çalışmayı yazılı belge ile kanıtlaması gerekir. Y9HD 2020/9094E. 2021/4255K.
İşçinin imzasını içermeyen bordrolarda fazla çalışma tahakkuku yer aldığında ve tahakkukta yer alan miktarların karşılığı banka hesabına ödendiğinde, tahakkuku aşan fazla çalışmalar her türlü delille ispatlanabilir. Tahakkuku aşan fazla çalışma hesaplandığında, bordrolarda yer alan fazla çalışma ödeme tutarları mahsup edilmelidir. Y9HD 2016/13558E. 2020/920K.
İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille söz konusu olabilir. Buna karşın, bordroların imzalı ve ihtirazı kayıtsız olması durumunda dahi, işçinin geçerli bir yazılı belge ile bordroda yazılı olandan daha fazla çalışmayı yazılı delille ispatlaması gerekir. Bordrolarda tahakkuk bulunmasına rağmen bordroların imzasız olması halinde ise, varsa ilgili dönem banka ve tüm ödeme kayıtları celp edilmeli ve ödendiği tespit edilen miktarlar yapılan hesaplamadan mahsup edilmelidir. Y9HD 2019/5895E. 2021/2705K.
…bordrolarda fazla mesai tahakkukunun bulunması halinde bordrolar işçinin imzasını taşıyorsa fazla mesai tahakkuk ettirilen ayların dışlanması, bordrolar imzasız ise fazla mesainin tanık beyanlarına göre hesaplanıp davacıya ödenen miktarların mahsubu gerekmektedir. Y9HD2017/10313E. 2019/9894K.
Fazla Çalışma Ücretinin Aylık Ücretin İçinde Verilmesi
Mahkeme tarafından davacının aldığı kabul edilen en son ücreti brüt … TL.’dır. Son bordrodaki ücreti ise … TL. olup, asgari ücretin çok az üstünde olan bu ücret durumuna göre iş aktindeki 270 saat yıllık fazla mesai süresinin ücrete dahil olduğu hükmünün uygulanması imkanı yoktur. Bu hükmün uygulanması için, işçinin aylık ücret miktarı bu hükmün uygulanmasına imkan verecek kadar yüksek olmalıdır. Açıklanan nedenle fazla mesai ücretinin hesaplanmasında yıllık 270 saatin fazla mesai süresinden indirilmesi hatalıdır. Y9HD 2015/1380E. 2016/12509K.
SONUÇ
Bir iş ilişkisinin son bulması esnasında işçi ve işveren arasında konu edilen kıdem ve ihbar tazminatlarının aksine fazla çalışma, iş ilişkisinin başından beri tarafların dikkate alması gereken bir alacak kalemidir zira bu, iş ilişkisi devam ederken işçinin hak ettiği bir alacak kalemidir. Diğer yandan iş ilişkisi devam ederken hukuki açıdan da doğru yürütülen belgeleme ve ödeme yöntemleri sayesinde herhangi bir uyuşmazlıkta ispat araçlarından faydalanılabilecek yahut mahkemenin ispat aracı olarak gördüğü belgelerin niçin somut olayda geçerli olmadığına dair karşı ispatta bulunulabilecektir.